در اين دهكده كوچك، نظام‎هاي پيشين نابود شده و يا در حال نابودي است ونظام‎هاي جديد با سرعتي وصف ناپذير در حال جايگزيني است. دگرگوني در دانش، دگرگوني در نگرش، دگرگوني در رفتارها و دگرگوني در روابط انساني و اجتماعي از دستاوردهاي اين دگرگوني است. آنچه در اين مقاله مورد بررسي است كاربرد فناوري‎هاي جديد اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش و بررسي تأثير آن در ابعاد گوناگون آموزشي، پژوهشي و اجتماعي است. بدين منظور، در اين مقاله ابتدا پيرامون وسايل جديد اطلاعات و ارتباطات و نقش آنها در آموزش و برقراري ارتباطات اجتماعي مطالبي ارائه خواهد شد و سپس به تأثير اين فناوري‎ها در كلاس‎هاي درس و نقش معلمان در اين رابطه مي‎پردازد.

هم‎چنين سعي شده است با بررسي كتب، مجلات و مقاله‎هاي اينترنتي، آخرين نتايج به دست آمده از تأثير فناوري‎ها در كلاس‎هاي درس به ويژه تأثير آنها در تغيير نقش معلمان مطالبي ارائه شود. نقش اين فناوري‎ها درچگونگي برقراري ارتباط معلم با دانش‎آموزان، با همتايان و با ساير افراد جامعه از جمله مطالب اين مقاله است.

با توجه به نتايج به دست آمده توصيه‎هايي براي استفاده بهتر از فناوري‎ها براي برقراري ارتباطات اجتماعي به معلمان، مسؤولين و دست اندركاران آموزشي شده است.

مقدمه

ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال اطلاعات، احساس‎ها، حافظه‎ها وفكرها در ميان مردم (اسميت، 1988، ص 7). ارتباطات به معناي «تسهيم تجارب» نيز تعريف شده است. در اين معنا، هر انساني تجارب و آنچه در درون خود دارد را با ديگران در ميان مي‎گذارد. برخي از صاحبنظران ارتباطات را پديده‎اي تكاملي مي‎دانند كه به گونه‎ي فراگردي از افراد و نظام اجتماعي كه درآن زيست مي‎كنند، نشأت گرفته و خود به نوبه خود بر آنها تأثير مي‎گذارد. از طريق اين جريان، انسان‎ها و نظام‎هاي اجتماعي تكامل مي‎يابند، تغيير مي‎پذيرند، خود را با شرايط منطبق مي‎كنند، جايگزين مي‎شوند، رشد مي‎كنند.

ابزارهاي ارتباطي وسايلي هستند كه از طريق آن انسان‎ها به خلق، حفظ و توسعه روابط خويش با يكديگر مي‎پردازند. از طريق اين ابزار اطلاعات، دانش و آگاهي‎ها و حتي فرهنگ‎ها مبادله مي‎شود. فناوري‎هاي جديد اطلاعات و ارتباطات از زمره وسايل ارتباطي جديد هستند كه با امكاناتي نظير پست الكترونيكي، اتاق‎هاي گفتگو، گروه‎هاي مباحثه، نفش عمده‎اي در اين فرآيند به عهده دارند.

اصطلاح ”فناوري اطلاعات[1]“ جديداً به ”فناوري اطلاعات و ارتباطات[2]“ تغيير يافته است. البته تفاوت اين دو واژه از نحوه برقراري ارتباط نشأت گرفته است. واژه اول، يعني فناوري اطلاعات به جريان يكسويه ارتباط اشاره دارد كه در اين فرآيند، گيرنده و يا دريافت كننده نسبت به اطلاعات دريافتي منفعل است. واژه دوم يعني فناوري اطلاعات و ارتباطات، اشاره به تعامل بين كاربر و دنياي اطلاعات دارد. بنابراين، واژه دوم به جريان دوسويه ارتباط اشاره دارد كه در اين فرايند، كاربر نقش بسيار فعالي در رد و بدل كردن اطلاعات خواهد داشت. رايانه از طريق جريان فرست و بازفرست اطلاعات، توانايي مردم را براي برقراري ارتباط فوري و آسان از فواصل دور و نزديك فراهم كرده است و از اين طريق موجب تحولات شگرفي در امور گوناگون از جمله آموزش و پرورش شده است. در اين مقاله ضمن اشاره به تحقيقات انجام گرفته در مورد نقش رايانه‎ها در آموزش به نقش ارتباطي آنها توجه خاص شده است.

نقش رسانه‎هاي گوناگون ارتباطي در آموزش

در قرن نوزدهم، گسترش راه آهن و استفاده از آن به عنوان اولين وسيله ارتباطي، كمي بعد اختراع تلفن كه هر فرد مي‎توانست ارتباط فوري و بلادرنگ با افراد ديگر داشته و اطلاعات به راحتي و وضوح سريعاً نقل و انتقال مي‎يافت. سپس، تلگراف، تلكس، ماشين فاكس كه امكان انتقال نوشته را از طريق شبكه‎هاي ارتباطي فراهم مي‎كرد.

استفاده از وسائل الكترونيكي در امر برقراري ارتباط و در نتيجه آموزش از طريق آن، در اوايل سال 1900 از طريق راديو آغاز شد. در اوايل 1924، بي بي سي (BBC) شروع به پخش برنامه‎هاي آموزشي كرد. از آن زمان تا به حال راديو به منزله ابزاري جهت دست يابي افراد ساكن مناطق دور افتاده به آموزش مطرح بوده است.

برنامه‎هاي آموزشي تلويزيون در دهه 30 آغاز به كار كرد (1930)، 20 سال طول كشيد تا برنامه‎هاي آموزشي آن به صورت محبوب و مردمي در آيد، بعد از گذشت 30 سال، فناوري‎هاي رايانه‎اي زمان و مكان را در نورديدند و آموزش را از كلاس‎هاي درس به منازل ومحل كار آوردند و درس‎هاي مجازي، دوره‎هاي مجازي و دانشگاه‎هاي مجازي پديد آمدند. در حال حاضر كاربرد گسترده از امكانات اينترنت در مدارس، نشانگر فناوري‎هاي پيشرفته مي‎باشد.

نقش ارتباطي اينترنت در آموزش و پرورش

امروزه، علم مرز نمي‎شناسد و به گوشه‎اي از جهان تعلق ندارد. همه با هم مشغول ساختن دانش‎هاي نو براي بهبود بخشيدن به نابساماني‎هاي اوضاع جهان اند. اين واقعيت است كه همه جهانيان از پيشرفت‎هاي حاصله از تلاش دانشمندان و متخصصان براي زندگي بهتر و رفاه بيشتر استفاده مي‎كنند. بنابراين، بايد در توليد وساخت دانش نيز سهمي به عهده گيرند.

بهره مندي از تجارب بدست آمده از طريق رسانه‎ها از تكرار كارهاي انجام شده و صرف وقت و سرمايه مجدد جلوگيري مي‏كند. امروزه با كمك فناوري‎ها، در كسري از ثانيه مي‎توان به تجارب انديشمندان دست يافت. با استفاده از فناوري‎هاي جديد، نه تنها مي‎توان در معرض كارهاي انجام شده قرار گرفت بلكه اين امكان از طريق شبكه‎هاي بين المللي وجود دارد كه در فرآيند كارهاي در حال انجام به طور فعالانه مشاركت كرد. متخصصان كشورهاي مختلف مي‎توانند در زمان مشخصي به تبادل انديشه و نظر بپردازند و در مورد يك رويداد علمي بحث و گفتگو كنند و از اين طريق به دانش جهاني دست يابند. آنچه در زير بيان مي‎شود، استفاده از فناوري‎هاي آموزشي را در حرفه پزشكي نشان مي‎دهد:

اليوت ماسيه[3]، فناور و متخصص تعليم و تربيت، اين تجربه دست اول را هنگام بازديد از «گام نخست در موفقيت و پيشرفت در يادگيري الكترونيكي» ملاحظه كرد. او در تفسير اين بازديد چنين مي‎گويد:

هفت هزار متخصص قلب را در سالن كنفرانسي تصور كنيد كه در حال مشاهده و تعامل با جراحاني هستند كه به طور همزمان مشغول عمل جراحي قلب در سه كشور مختلف دنيا (اسرائيل، ايتاليا ونيويورك) هستند. شش بيمار براي جراحي قلب دراتاق‎هاي عمل اين سه كشور در نظر گرفته شدند. در هر اتاق عمل، بين 3 تا 8 دوربين فيلمبرداري و وسايل اسكن جهت نشان دادن عمل جراحي و گرفتن تصاوير از داخل و پخش آن به صورت زنده فراهم شده است.

متخصصان قلب در اتاق‎هاي عمل مشغول اجراي روش‎هاي بسيار پيچيده، بالاتر از سطح استانداردهاي معمول بودند. بيماران مورد عمل جراحي كه وضعيت بسيار جدي و وخيمي داشتند، همه برگه رضايت نامه را امضاء كرده بودند و در طول انجام عمل جراحي به هوش بودند.

يك دستگاه تغذيه ماهواره‎اي و ارتباط از طريق آن، به تماشاگران اجازه مي‎داد تا طي انجام دادن عمل جراحي، به طور زنده با جراحان در تعامل و ارتباط باشند و كليه عمليات را دنبال و حتي آنها را مرور و بازنمايي كنند. شركت كنندگان ميزگرد،

متخصصان سطوح بالاي جراحي قلب بودند كه عقايد و نظرات خود را در مورد روش كار و شيوه عمل جراحي توضيح مي‎دادند. از سوي ديگر، جراحان در اتاق عمل راجع به اينكه چه روشي را انتخاب كنند و در چه حالتي، روش انتخاب شده را متوقف خواهند كرد رأي گيري مي‎كردند. همين كه رأي‎گيري در حال انجام بود، چهار صفحه پر از اطلاعات فوري و بلادرنگ در مقابل متخصصان قلب قرار گرفت. اين اطلاعات به آنها كمك مي‎كرد تا در جريان اتفاقات زمينه‎ي كار باشند (ماسيه، 2001، ص 1)

ماسيه گزارش مي‎دهد «واقعاً، اين رويداد تجربه يادگيري بسيار قدرتمندي بود.

در اين دهكده كوچك، نظام‎هاي پيشين نابود شده و يا در حال نابودي است ونظام‎هاي جديد با سرعتي وصف ناپذير در حال جايگزيني است. دگرگوني در دانش، دگرگوني در نگرش، دگرگوني در رفتارها و دگرگوني در روابط انساني و اجتماعي از دستاوردهاي اين دگرگوني است. آنچه در اين مقاله مورد بررسي است كاربرد فناوري‎هاي جديد اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش و بررسي تأثير آن در ابعاد گوناگون آموزشي، پژوهشي و اجتماعي است. بدين منظور، در اين مقاله ابتدا پيرامون وسايل جديد اطلاعات و ارتباطات و نقش آنها در آموزش و برقراري ارتباطات اجتماعي مطالبي ارائه خواهد شد و سپس به تأثير اين فناوري‎ها در كلاس‎هاي درس و نقش معلمان در اين رابطه مي‎پردازد.

هم‎چنين سعي شده است با بررسي كتب، مجلات و مقاله‎هاي اينترنتي، آخرين نتايج به دست آمده از تأثير فناوري‎ها در كلاس‎هاي درس به ويژه تأثير آنها در تغيير نقش معلمان مطالبي ارائه شود. نقش اين فناوري‎ها درچگونگي برقراري ارتباط معلم با دانش‎آموزان، با همتايان و با ساير افراد جامعه از جمله مطالب اين مقاله است.

با توجه به نتايج به دست آمده توصيه‎هايي براي استفاده بهتر از فناوري‎ها براي برقراري ارتباطات اجتماعي به معلمان، مسؤولين و دست اندركاران آموزشي شده است.

مقدمه

ارتباط عبارت است از فراگرد انتقال اطلاعات، احساس‎ها، حافظه‎ها وفكرها در ميان مردم (اسميت، 1988، ص 7). ارتباطات به معناي «تسهيم تجارب» نيز تعريف شده است. در اين معنا، هر انساني تجارب و آنچه در درون خود دارد را با ديگران در ميان مي‎گذارد. برخي از صاحبنظران ارتباطات را پديده‎اي تكاملي مي‎دانند كه به گونه‎ي فراگردي از افراد و نظام اجتماعي كه درآن زيست مي‎كنند، نشأت گرفته و خود به نوبه خود بر آنها تأثير مي‎گذارد. از طريق اين جريان، انسان‎ها و نظام‎هاي اجتماعي تكامل مي‎يابند، تغيير مي‎پذيرند، خود را با شرايط منطبق مي‎كنند، جايگزين مي‎شوند، رشد مي‎كنند.

ابزارهاي ارتباطي وسايلي هستند كه از طريق آن انسان‎ها به خلق، حفظ و توسعه روابط خويش با يكديگر مي‎پردازند. از طريق اين ابزار اطلاعات، دانش و آگاهي‎ها و حتي فرهنگ‎ها مبادله مي‎شود. فناوري‎هاي جديد اطلاعات و ارتباطات از زمره وسايل ارتباطي جديد هستند كه با امكاناتي نظير پست الكترونيكي، اتاق‎هاي گفتگو، گروه‎هاي مباحثه، نفش عمده‎اي در اين فرآيند به عهده دارند.

اصطلاح ”فناوري اطلاعات[1]“ جديداً به ”فناوري اطلاعات و ارتباطات[2]“ تغيير يافته است. البته تفاوت اين دو واژه از نحوه برقراري ارتباط نشأت گرفته است. واژه اول، يعني فناوري اطلاعات به جريان يكسويه ارتباط اشاره دارد كه در اين فرآيند، گيرنده و يا دريافت كننده نسبت به اطلاعات دريافتي منفعل است. واژه دوم يعني فناوري اطلاعات و ارتباطات، اشاره به تعامل بين كاربر و دنياي اطلاعات دارد. بنابراين، واژه دوم به جريان دوسويه ارتباط اشاره دارد كه در اين فرايند، كاربر نقش بسيار فعالي در رد و بدل كردن اطلاعات خواهد داشت. رايانه از طريق جريان فرست و بازفرست اطلاعات، توانايي مردم را براي برقراري ارتباط فوري و آسان از فواصل دور و نزديك فراهم كرده است و از اين طريق موجب تحولات شگرفي در امور گوناگون از جمله آموزش و پرورش شده است. در اين مقاله ضمن اشاره به تحقيقات انجام گرفته در مورد نقش رايانه‎ها در آموزش به نقش ارتباطي آنها توجه خاص شده است.

نقش رسانه‎هاي گوناگون ارتباطي در آموزش

در قرن نوزدهم، گسترش راه آهن و استفاده از آن به عنوان اولين وسيله ارتباطي، كمي بعد اختراع تلفن كه هر فرد مي‎توانست ارتباط فوري و بلادرنگ با افراد ديگر داشته و اطلاعات به راحتي و وضوح سريعاً نقل و انتقال مي‎يافت. سپس، تلگراف، تلكس، ماشين فاكس كه امكان انتقال نوشته را از طريق شبكه‎هاي ارتباطي فراهم مي‎كرد.

استفاده از وسائل الكترونيكي در امر برقراري ارتباط و در نتيجه آموزش از طريق آن، در اوايل سال 1900 از طريق راديو آغاز شد. در اوايل 1924، بي بي سي (BBC) شروع به پخش برنامه‎هاي آموزشي كرد. از آن زمان تا به حال راديو به منزله ابزاري جهت دست يابي افراد ساكن مناطق دور افتاده به آموزش مطرح بوده است.

برنامه‎هاي آموزشي تلويزيون در دهه 30 آغاز به كار كرد (1930)، 20 سال طول كشيد تا برنامه‎هاي آموزشي آن به صورت محبوب و مردمي در آيد، بعد از گذشت 30 سال، فناوري‎هاي رايانه‎اي زمان و مكان را در نورديدند و آموزش را از كلاس‎هاي درس به منازل ومحل كار آوردند و درس‎هاي مجازي، دوره‎هاي مجازي و دانشگاه‎هاي مجازي پديد آمدند. در حال حاضر كاربرد گسترده از امكانات اينترنت در مدارس، نشانگر فناوري‎هاي پيشرفته مي‎باشد.

نقش ارتباطي اينترنت در آموزش و پرورش

امروزه، علم مرز نمي‎شناسد و به گوشه‎اي از جهان تعلق ندارد. همه با هم مشغول ساختن دانش‎هاي نو براي بهبود بخشيدن به نابساماني‎هاي اوضاع جهان اند. اين واقعيت است كه همه جهانيان از پيشرفت‎هاي حاصله از تلاش دانشمندان و متخصصان براي زندگي بهتر و رفاه بيشتر استفاده مي‎كنند. بنابراين، بايد در توليد وساخت دانش نيز سهمي به عهده گيرند.

بهره مندي از تجارب بدست آمده از طريق رسانه‎ها از تكرار كارهاي انجام شده و صرف وقت و سرمايه مجدد جلوگيري مي‏كند. امروزه با كمك فناوري‎ها، در كسري از ثانيه مي‎توان به تجارب انديشمندان دست يافت. با استفاده از فناوري‎هاي جديد، نه تنها مي‎توان در معرض كارهاي انجام شده قرار گرفت بلكه اين امكان از طريق شبكه‎هاي بين المللي وجود دارد كه در فرآيند كارهاي در حال انجام به طور فعالانه مشاركت كرد. متخصصان كشورهاي مختلف مي‎توانند در زمان مشخصي به تبادل انديشه و نظر بپردازند و در مورد يك رويداد علمي بحث و گفتگو كنند و از اين طريق به دانش جهاني دست يابند. آنچه در زير بيان مي‎شود، استفاده از فناوري‎هاي آموزشي را در حرفه پزشكي نشان مي‎دهد:

اليوت ماسيه[3]، فناور و متخصص تعليم و تربيت، اين تجربه دست اول را هنگام بازديد از «گام نخست در موفقيت و پيشرفت در يادگيري الكترونيكي» ملاحظه كرد. او در تفسير اين بازديد چنين مي‎گويد:

هفت هزار متخصص قلب را در سالن كنفرانسي تصور كنيد كه در حال مشاهده و تعامل با جراحاني هستند كه به طور همزمان مشغول عمل جراحي قلب در سه كشور مختلف دنيا (اسرائيل، ايتاليا ونيويورك) هستند. شش بيمار براي جراحي قلب دراتاق‎هاي عمل اين سه كشور در نظر گرفته شدند. در هر اتاق عمل، بين 3 تا 8 دوربين فيلمبرداري و وسايل اسكن جهت نشان دادن عمل جراحي و گرفتن تصاوير از داخل و پخش آن به صورت زنده فراهم شده است.

متخصصان قلب در اتاق‎هاي عمل مشغول اجراي روش‎هاي بسيار پيچيده، بالاتر از سطح استانداردهاي معمول بودند. بيماران مورد عمل جراحي كه وضعيت بسيار جدي و وخيمي داشتند، همه برگه رضايت نامه را امضاء كرده بودند و در طول انجام عمل جراحي به هوش بودند.

يك دستگاه تغذيه ماهواره‎اي و ارتباط از طريق آن، به تماشاگران اجازه مي‎داد تا طي انجام دادن عمل جراحي، به طور زنده با جراحان در تعامل و ارتباط باشند و كليه عمليات را دنبال و حتي آنها را مرور و بازنمايي كنند. شركت كنندگان ميزگرد،

متخصصان سطوح بالاي جراحي قلب بودند كه عقايد و نظرات خود را در مورد روش كار و شيوه عمل جراحي توضيح مي‎دادند. از سوي ديگر، جراحان در اتاق عمل راجع به اينكه چه روشي را انتخاب كنند و در چه حالتي، روش انتخاب شده را متوقف خواهند كرد رأي گيري مي‎كردند. همين كه رأي‎گيري در حال انجام بود، چهار صفحه پر از اطلاعات فوري و بلادرنگ در مقابل متخصصان قلب قرار گرفت. اين اطلاعات به آنها كمك مي‎كرد تا در جريان اتفاقات زمينه‎ي كار باشند (ماسيه، 2001، ص 1)

ماسيه گزارش مي‎دهد «واقعاً، اين رويداد تجربه يادگيري بسيار قدرتمندي بود.