مقالاتي در مورد سكولاريسم

دو اصطلاح “ سكولار ” و “ لائيك ” [1] ، چه در زبان فارسي و چه در زبانهاي اروپايي ، در بسياري از موارد به صورت مترادف به كار برده مي شوند . هر چندكه اصطلاح سكولار اعم از لائيك مي باشد و براي آن معنايي وسيع تر از لائيك در نظر مي گيرند .

برخي ،در مقايسه با واژة لاتيني “ Saecularis  ” ، اصطلاح آلماني “ Weltlich  ” به معناي “ دنيوي ” يا “ اين جهاني ” را معادلي براي اصطلاح Secular  ، و همينطور اصطلاح “ Veweltichen ” به معناي “ دنيوي كردن ”‌يا “ اين جهاني كردن ” را معادلي براي اصطلاح “ Secularization ” قرار دادند.²

در فرهنگ زبان و ادبيات عرب ، سكولاريزم به “ علمانيت ” ترجمه گشته است . البته بايد خاطرنشان نمود كه علي رغم قطعيتي كه در زبان عربي در مورد علمانيت به عنوان معادل سكولاريزم ـ و نيز علمنه در برابر سكولاريزاسيون ³ وجود دارد ، اما در اين ميان دوابهام جدي در كار است كه هنوز راه حل قطعي و مورد اتفاقي نيافته است : 1- براي نخستين بار چه كسي اين اصطلاح را در فرهنگ و ادبيات عرب وارد ساخت ؟

2ـ و نيز منشأ اشتقاق اين واژه چيست ؟

پاسخ به دو ابهام فوق ، مورد بررسي اين مبحث نمي باشد زيرا زبان شناسان و علماي عرب پاسخهاي متعدد و گوناگوني در اين باره ارائه نمودند و به يك راه حل قطعي و مسلم دست نيافتند . اين مطلب كه آيا علمانيت از علم برگرفته شده و به نوعي معناي Scientism  در آن ، تصمين شده است ، يا اينكه از عالم برگفته شده و با حذف الف به علمانيت تبديل شده است ، ميان زبان شناسان عرب به تواقي كلي دست نيافته است از اينرو در ادبيات عرب مبدأ و منشأ اين واژه نيز مانند بسياري از اصطلاحات ديگر همچنان نامعلوم مي ماند .[2]

بنا به عقيده برايان ويلسون ² ، بر اساس وجوه كاركردي اصطلاح سكولاريزم و سكولاريزاسيون تعابير ديگري نيز مي توان از آنان داشت ، وي مي گويد :“ تعابير ديگر و كمابيش محدودتري كه به برخي از تحولات سكولاريزم و فرايندسكولاريزاسيون اشاره دارند ، عبارتند از :

تقدس زدايي ³ ، غير روحاني كردن ⁴ ، و مسيحيت زدايي⁵  .⁶

خصوصي شدن دين ⁷ ، به حاشيه رانده شدن دين ، تبديل شدن دين به نوعي فعاليت و سرگرمي اوقات فراغت ، نيز از مفاهيمي هستند كه گاه از سوي جامعه شناسان دين به عنوان معادلهايي براي اطصلاح ارائه شده اند . ⁸

3) “ معادل هاي فارسي ”

در مورد برابر نهادة فارسي سكولاريم ، قطعيتي وجود ندارد و همچنان نويسندگان و انديشمندان ايراني براي رساندن اين مفهوم از تعابير متعددي استفاده مي كنند . به اختصار به چند نمونه از اين تعابير اشاره مي كنيم .

1. “ سكولاريزم ” ؛
2. “ دنيا پرستي و اعتقاد به اصالت امور دنيوي ،‌ غير دين گرايي ، ناديني گري ، دنيويت ، ناديني ، دين زدايي ، اين دنيايي و غير مذهبي ، دنياگرايي ، گيتيانه[3] ( در برابر مينوي يا اخروي) ” .

برخي نيز ترجمة‌ “ اين جهاني ” را براي اصطلاح سكولاريزم بكار مي برند . ² و همينطور در نظر برخي ديگر از نظريه پردازان “ علمي بودن ” يا “ علمي شدن ” ، دقيق ترين ترجمة سكولاريزم است .³

2-“ سكولاريزاسيون ” :

رايج ترين معادل فارسي واژة‌ سكولاريزاسيون “ جدا انگاري دين و دنيا ” ⁴ است . اما در تعابير ديگر اصطلاح نيز بصورتهاي مختلف ترجمه شده است از آن جمله؛ غير ديني

شدن ، دنيوي ، نامقدس شدن [4] ، از قيد كشيشي يا رهبانيت رها شدن ، دنيا پرست شدن و مادي شدن ² كه وجه مشترك همه آنها قداست زدايي و دين زدايي است . اما با وجود تمام اين تعابير متعدد و گوناگون ،‌بنظر مي رسد كه اصطلاح “‌ عرفي شدن ” در برابر سكولاريزاسيون و “‌ عرفي گروي ” در برابر سكولاريزم در حال تمكن يافتن است . و در رساله فوق نيز ، هر جا كه از سكولاريزم و سكولاريزاسيون ، نام برده مي شود ، مرا همان “ عرفي گروي ” و “‌ عرفي شدن ” مي باشد . ³

3ـ “ سكولار ”: ⁴

سكولار به كسي مي گويند كه علاقه و گرايشي به امور معنوي و مذهبي ندارد . ⁵ در زبان فارسي اين واژه را به “ دنيوي ” ، “ مادي “ ، “ غير ديني ” ، ‚ غير مقدس ”‌، و “‌عرفي ” ترجمه كرده اند . ⁶

به هر حال با توجه به تمامي تعابير متعددي كه در ارتباط با ترجمه فارسي اصطلاحات سكولار ،‌سكولاريزم و سكولاريزاسيون  بيان گرديد ، لازم به يادآوري است كه اين اصطلاحات نه تنها در زبان فارسي دقيق تعريف نشده و برداشت هاي نسبتاّ گوناگوني از معاني آنها وجود دارد ، بلكه در غرب هم تعريف آنها ، به ويژه سكولاريزم ، بحث بر انگيز و غير روشن است . زيرا كاربر و تعريف آنها ، در طول زمان تغيير كرده و مثل بسياري از مفاهيم علوم انساني تعريف آنها با توجه به حركت تاريخي و جغرافيايي آنها معلوم مي شود . در بحث تطور تاريخي مفهوم سكولاريزم ، اين مسائل روشنتر خواهند شد .